Η Colour Youth – Κοινότητα LGBTQ Νέων Αθήνας (www.colouryouth.gr) με το παρόν κείμενο θα ήθελε να εκφράσει τις θέσεις της σχετικά με το υπό διαβούλευση σχέδιο νόμου με τίτλο “Σωφρονιστικός Κώδικας”, το οποίο το Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έθεσε σε διαβούλευση στις 16 Οκτωβρίου. Η διαβούλευση είναι διαθέσιμη στο σύνδεσμο: https://www.opengov.gr/ministryofjustice/?p=8630
Επί της αρχής, η Colour Youth χαιρετίζει τις αλλαγές που εισάγονται στο Σωφρονιστικό Κώδικα σχετικά με την προστασία των κρατουμένων με βάση το σεξουαλικό προσανατολισμό, την ταυτότητα φύλου και τα χαρακτηριστικά φύλου. Είναι αλλαγές προς τη σωστή κατεύθυνση, και ως προς την ουσία τους αλλά και ως προς το σεβασμό της προσωπικότητας και της αξιοπρέπειας των ΛΟΑΤΚΙ+ κρατουμένων.
Ειδική μνεία θα θέλαμε να κάνουμε στα παρακάτω θετικά μέτρα:
- Προσθήκη του σεξουαλικού προσανατολισμού, της ταυτότητας φύλου και των χαρακτηριστικών φύλου στους λόγους προστασίας ενός κρατούμενου ατόμου από δυσμενείς διακρίσεις (Άρθρο 3)
- Η χρήση της ταυτότητας φύλου κατά το διαχωρισμό των κρατουμένων με βάση το φύλο (Άρθρο 11)
- Η σαφής αναφορά ως παράπτωμα του εκφοβισμού και της βίας με βάση το σεξουαλικό προσανατολισμό, την ταυτότητα φύλου και τα χαρακτηριστικά φύλου. (Άρθρο 66).
Κεντρικά ελλείμματα του νόμου σχετικά με την προστασία των ΛΟΑΤΚΙ+ κρατουμένων, και συγκεκριμένα των τρανς κρατουμένων, συνεχίζουν να αποτελούν:
- Η μη πρόβλεψη διαδικασιών για τα τρανς κρατούμενα άτομα που, ανεξαρτήτως λόγου, δεν έχουν καταφέρει να κινήσουν την ένδικη διαδικασία της Νομικής Αναγνώρισης της Ταυτότητας Φύλου και, συνεπώς, τα επίσημα έγγραφα της ταυτοπροσωπίας τους δεν αναγράφουν το πραγματικό τους φύλο και
- Η παράλειψη μέριμνας για πρόσβαση τρανς κρατουμένων σε επαγγελματίες υγείας εξειδικευμένους σε ζητήματα ιατρικής φυλομετάβασης
Ως γενική παρατήρηση, θα θέλαμε ακόμα να επισημάνουμε πως για άλλη μια φορά βλέπουμε ένα σχέδιο νόμου τεχνικά επεξεργασμένο έμφυλα στο αρσενικό γραμματικό γένος: ο κρατούμενος, ο πρόεδρος, ο διευθυντής. Θεωρούμε σφάλμα, ειδικά με δεδομένες τις διεκδικήσεις του φεμινιστικού κινήματος, αλλά και τις πρωτοβουλίες της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων σε αυτήν την κατεύθυνση, να κατατίθενται σχέδια νόμου στη διαβούλευση που είναι διατυπωμένα με τέτοιο τρόπο.
Παρά τα θετικά στοιχεία, θεωρούμε πως είναι σημαντικό να γίνουν περαιτέρω αλλαγές στο Σωφρονιστικό Κώδικα ώστε αυτός να προστατεύει σωστά και χωρίς στίγμα την ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα. Επισημαίνουμε πως οι παρακάτω προτάσεις εστιάζουν κατά κύριο λόγο στην προστασία των ΛΟΑΤΚΙ+ – και ιδιαίτερα των νέων ΛΟΑΤΚΙ+ – κρατουμένων από θεσμικές διακρίσεις σε σχέση με άλλους κρατουμένους/ες. Η Colour Youth στέκεται αλληλέγγυα στα αιτήματα των κρατουμένων για την εν γένει διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους και καλούμε το Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων να λάβει πολύ σοβαρά υπ’ όψη τις παρατηρήσεις που θα γίνουν σε αυτήν την κατεύθυνση με στόχο τη μακροπρόθεσμη προστασία τους.
Αναλυτικά προτείνουμε:
– Στο Άρθρο 3 παράγραφος 1: Θεωρούμε σημαντικό να απαγορευθεί με ρητό και σαφή τρόπο κάθε δυσμενής μεταχείριση των κρατουμένων βάσει ηλικίας.
– Στο Άρθρο 6: Στο Κεντρικό Επιστημονικό Συμβούλιο θεωρούμε ότι είναι σημαντικό να συμμετέχει υποχρεωτικά ένας (1) τουλάχιστον επιστήμονας με ειδίκευση στα ανθρώπινα δικαιώματα. Με την παρούσα σύνθεση, κάτι τέτοιο προβλέπεται μόνο προαιρετικά μέσω των μελών (β) και (γ).
– Στο Άρθρο 11 παράγραφος 3.α: Προτείνουμε να αφαιρεθεί το εδάφιο (α) “άνδρες και γυναίκες” και στη θέση του να τοποθετηθεί αντίστοιχο εδάφιο “άνδρες κρατούμενοι, γυναίκες κρατούμενες και κρατούμενα άτομα που βάσει του αυτοπροσδιορισμού τους εντοπίζονται εκτός του έμφυλου διπόλου”
– Στο Άρθρο 11 παράγραφος 3.θ: Προτείνουμε η ασαφής και αδόκιμη φράση “κρατουμένους με ιδιαιτερότητες σεξουαλικού προσανατολισμού” να αντικατασταθεί από τη φράση “Μη ετεροφυλόφιλους/ες κρατουμένους/ες”.
– Στο Άρθρο 11 παράγραφος 3: Προτείνουμε την προσθήκη μίας ακόμα κατηγορίας που σε συνθήκες νομικού κειμένου θα προχωρεί σε ονομαστική αναγνώριση της διάκρισης των τρανς προσώπων από τα cis. Συγκεκριμένα, προτείνουμε προσθήκη σημείου με αριθμό (ι) και διατύπωση “Κρατουμένους/ες των οποίων η ταυτότητα φύλου δεν ταυτίζεται με εκείνη που τους αποδόθηκε κατά τη γέννησή τους”.
– Στο Άρθρο 11 παράγραφος 3: Προτείνουμε την προσθήκη μιας ακόμα κατηγορίας που σε συνθήκες νομικού κειμένου θα προχωρεί σε ονομαστική αναγνώριση των intersex προσώπων. Συγκεκριμένα προτείνουμε προσθήκη σημείου με αριθμό (ια): “Κρατουμένους/ες των οποίων τα χαρακτηριστικά φύλου δεν συνάδουν στο σύνολό τους με τα τυπικά χαρακτηριστικά του αρσενικού ή του θυληκού.”.
– Στο Άρθρο 11 παράγραφος 6γ: Αδυνατούμε πραγματικά να κατανοήσουμε πού θεμελιώνεται η συσχέτιση που γίνεται μεταξύ σεξουαλικού προσανατολισμού και “αξιόποινων προσβολών της γενετήσιας ελευθερίας”. Θεωρούμε στιγματιστικό και απαράδεκτο να συγχέονται από το νομοθέτη τα δύο θέματα δημιουργώντας εσφαλμένες κι αντιεπιστημονικές εντυπώσεις. Προτείνουμε το εδάφιο να διαχωριστεί σε δύο αυτοτελή και συγκεκριμένα το (γ) να αντικατασταθεί από το εδάφιο “είναι ευάλωτοι/ες λόγω της κοινωνικής απόρριψης του σεξουαλικού τους προσανατολισμού, της ταυτότητας, της έκφρασης ή/και των χαρακτηριστικών του φύλου τους.”
– Στο άρθρο 12 παράγραφος 1: Θεωρούμε απαραίτητο να αντικατασταθεί η φράση “Κρατούμενοι και των δύο φύλων” με τη φράση “Κρατούμενοι/ες ανεξαρτήτως φύλου”. Η συγκεκριμένη φράση είναι άκρως προβληματική καθώς οδηγεί ολόκληρη την κοινότητα των ανηλίκων που δεν αυτοπροσδιορίζεται στο έμφυλο δίπολο στη νομική αορατότητα, ενώ παραγνωρίζει το θεσμικό δικαίωμα που έχει δοθεί σε άτομα για νομική αναγνώριση του εκτός διπόλου φύλου τους σε χώρες του εξωτερικού. (π.χ. Αυστραλία, Καναδάς)
– Στο Άρθρο 21 παράγραφος 2.α: Με δεδομένο ότι η Νομική Αναγνώριση της Ταυτότητας Φύλου (Ν. 4491/2017) είναι μια ένδικη διαδικασία που δεν εξασφαλίζει την απαραίτητη προσβασιμότητα στα τρανς πρόσωπα ενώ αποκλείει πολλά επιμέρους τμήματα της τρανς κοινότητας (βλ. σχετικό ΔΤ της Colour Youth εδώ), θεωρούμε σημαντική την τροποποίηση της συγκεκριμένης παραγράφου ώστε να καταγράφονται οι επιθυμητές αντωνυμίες και ονοματεπώνυμα προσφώνησης. Η αντωνυμία και το ονοματεπώνυμο προσφώνησης οφείλουν να γίνονται σεβαστά από όλο το σωφρονιστικό προσωπικό. Συγκεκριμένα προτείνουμε η αρχή της παραγράφου να αναδιατυπωθεί ως εξής: “Τα στοιχεία ταυτότητας του/ης κρατουμένου/ης, η αντωνυμία και το ονοματεπώνυμο προτιμώμενης προσφώνησης σε περίπτωση που αυτά δε συνάδουν με τα στοιχεία ταυτότητας, ο τόπος διαμονής…”.
– Στο Άρθρο 23 παράγραφος 1: Στην παράγραφο αυτή παραγνωρίζεται ότι πολλά τρανς πρόσωπα έχουν εξειδικευμένες ανάγκες υγιεινής που δεν συμβαδίζουν με τις αντίστοιχες ανάγκες υγιεινής των cis προσώπων του ίδιου φύλου. Σε αυτήν την κατεύθυνση προτείνουμε αναδιατύπωση ώστε να αναφέρεται: “με ειδική μέριμνα για την κάλυψη των τυχόν ειδικών αναγκών υγιεινής των γυναικών, των διεμφυλικών και των υπερηλίκων κρατουμένων,”
– Στο Άρθρο 26 παράγραφος 2: Θεωρούμε σημαντικό το κάθε άτομο να έχει πρόσβαση σε ενδυμασία που να συνάδει με την έκφραση του φύλου του. Για αυτό προτείνουμε την αναδιατύπωση της πρώτης πρότασης της παραγράφου σε: “… ανάλογα με την εποχή του έτους, τις κλιματικές συνθήκες και την έκφραση του φύλου του/ης κρατούμενου/ης.”
– Στο Άρθρο 27 παράγραφος 1: Στην παράγραφο αυτή παραγνωρίζεται ότι ανάγκη για παρουσία γυναικολόγου δεν έχουν μόνο οι γυναίκες κρατούμενες. Προτείνουμε να εισαχθεί πρόταση, μετά το τέλος της τρίτης πρότασης της παραγράφου στην οποία θα αναφέρεται: “Αντίστοιχη παρουσία γυναικολόγου εξασφαλίζεται και στα υπόλοιπα καταστήματα, πέρα από αυτά όπου κρατούνται γυναίκες, εφόσον πρόσωπα οποιασδήποτε ταυτότητας φύλου κρατούμενα σε αυτά δηλώσουν αιτιολογημένα ότι έχουν τη σχετική ανάγκη.”
– Στο Άρθρο 27: Θεωρούμε πολύ σημαντικό, και είναι μία από τις βασικές ελλείψεις του σχεδίου νόμου σχετικά με την προστασία των δικαιωμάτων των τρανς κρατουμένων, το ότι δεν υπάρχει εξειδικευμένη πρόβλεψη για όσα άτομα ακολουθούν ή επιθυμούν να ξεκινήσουν να ακολουθούν, διαδικασία ιατρικής φυλομετάβασης. Σε αυτή την κατεύθυνση προτείνουμε να εισαχθεί παράγραφος: “Σε περίπτωση που ένα κρατούμενο άτομο ακολουθεί ιατρική φυλομετάβαση ή δηλώνει υπευθύνως ότι επιθυμεί να ξεκινήσει τη διαδικασία αυτή, είτε χειρουργικά είτε φαρμακευτικά, λαμβάνεται μέριμνα για την απρόσκοπτη πρόσβαση του ατόμου στο σύνολο της σχετικής περίθαλψης κάθε μορφής, με επαγγελματίες υγείας της επιλογής του.”
– Στο Άρθρο 33 παράγραφος 5: Προτείνουμε στο τέλος της συγκεκριμένης παραγράφου να προστεθεί πρόταση: “Επίσης, ειδικά μέτρα πρέπει να λαμβάνονται για την ενθάρρυνση συμμετοχής των προσώπων που δικαιούνται προστασίας από δυσμενείς διακρίσεις, όπως αυτά περιγράφονται στο Άρθρο 3 παράγραφος 1, στις δραστηριότητες εκπαίδευσης και επαγγελματικής κατάρτισης και για τη διασφάλιση συνθηκών ασφάλειας και αποδοχής για τη συμμετοχή αυτή. Πολλά ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, με φόβο το συνεχές bullying και την αίσθηση έλλειψης ασφάλειας, θεωρείται βέβαιο ότι έμμεσα αποθαρρύνονται από τη συμμετοχή τους σε τέτοιου είδους δραστηριότητες. Είναι σημαντικό να γίνουν βήματα για την αποδοχή και την ενθάρρυνσή τους.
– Στο Άρθρο 63 παράγραφος 5.γ: Προτείνουμε να προστεθεί πρόταση στο τέλος της παραγράφου ως εξής: “Το συγκεκριμένο μέτρο προστασίας δε μπορεί να εφαρμοστεί χωρίς τη συναίνεση του ιδίου του προσώπου δικαιούχου ειδικής προστασίας από δυσμενείς διακρίσεις. Επίσης σε περίπτωση που επιβληθεί απαγορεύεται να συνεπάγεται την αποστέρηση του δικαιούχου από λοιπά του δικαιώματα (σίτιση, εκπαίδευση, δημιουργική απασχόληση, ψυχαγωγία, ανάπαυση, ύπνος κλπ.) ή την πλημμελή εκπλήρωσή τους”.
– Στο Άρθρο 72: Προτείνουμε την προσθήκη παραγράφου υπ’ αριθμόν 5 με τη διατύπωση: “Στους σοβαρούς λόγους υγείας του παρόντος άρθρου περιλαμβάνονται ρητά οι μεταγωγές κρατουμένων από και προς νοσηλευτικά ιδρύματα ή/και ιατρεία ή/και άλλες δομές σωματικής ή/και ψυχικής υγείας με οποιοδήποτε σκοπό σχετικό με διαδικασία επιθυμητής ή εξελισσόμενης ιατρικής φυλομετάβασης.”
– Στο Άρθρο 80: Προτείνουμε, με δεδομένους τους έντονους αποκλεισμούς στον εργασιακό τομέα να προστεθεί ακόμα μία παράγραφος στο Άρθρο 80: “Ειδική μέριμνα λαμβάνεται σχετικά με τις παραπάνω προβλέψεις του παρόντος άρθρου για την ενθάρρυνση και ενδυνάμωση των ατόμων δικαιούχων ειδικής προστασίας από δυσμενείς διακρίσεις σύμφωνα με το Άρθρο 3 παράγραφο 1, για δραστηριότητά τους στην κατεύθυνση της άρσης των αποκλεισμών τους από τον εργασιακό τομέα υπό συνθήκες διασφαλισμένης αποδοχής και συμπεριληπτικότητας”.
– Στο Άρθρο 87: Θεωρούμε σημαντικό να προστεθεί πρόταση στο τέλος του Άρθρου ως εξής: “Ειδική σημασία δίνεται σε διοργάνωση επιμορφώσεων με θέμα την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.”
Η Colour Youth – Κοινότητα LGBTQ Νέων Αθήνας, ως αναγνωρισμένο Σωματείο ΛΟΑΤΚΙ+ Νέων, είναι στη διάθεση κάθε φορέα για συζήτηση σχετικά με τις παραπάνω θέσεις κατά τη διαβούλευση του σχεδίου νόμου αλλά και κατά τη διαδικασία ψήφισής του από το ελληνικό κοινοβούλιο.
Η Διαχειριστική Ομάδα της Colour Youth